Onderhoud ruiterpaden: Over noodzaak bij Staatsbosbeheer en de rol van de KNHS

Vermoedelijk gaan de meeste ruiters er nog vanuit dat Staatsbosbeheer het onderhoud wel regelt in de bossen. Maar waarom is dat niet meer?

‘Heel veel mensen hebben geen weet van de veranderde situatie. Het heeft ermee te maken dat het natuurbeleid is overgeheveld van het Rijk naar de provincies. Daarmee is ook het geld dat Staatsbosbeheer kreeg voor beheer en onderhoud van recreatievoorzieningen naar de provincie gegaan. Onderaan de streep komt het erop neer dat we in totaal 70% zijn gekort op ons budget. Dat is zeer serieus.

‘Toch houden we voor heel veel gebieden wel een ambitie. Van die gebieden wordt veel gebruik gemaakt, dus daar ga je niet zomaar alle recreatievoorzieningen schrappen. We focussen ons echter met name op het wandelen en het fietsen. Enerzijds omdat het veruit onze grootste gebruikersgroepen zijn. We hebben bezoekersonderzoeken uitgezet in allerlei gebieden en daaruit blijkt dat in de meeste gebieden 60 tot 80% komt om te wandelen en ongeveer 40% komt om te fietsen. Als je het dan hebt over paardrijden, gaat dat van niks tot maximaal 3%. Dat is dus een veel kleinere groep. Daarnaast is de openstellingsbijdrage van de provincies, oftewel de overgebleven subsidiëring voor beheer en onderhoud, eigenlijk alleen bestemd voor wandelen en fietsen.’

Kortom er blijft niks over voor de ruiters?

‘Nee, als je het heel sec zou bekijken, zou je zeggen er is niks voor de ruiters. Dat is de reden dat we momenteel kijken naar alle plusvoorzieningen, oftewel alle voorzieningen waar de openstellingsbijdrage geen dekking voor geeft. Hoe kunnen we het anders financieren of organiseren? Dus niet rücksichtslos schrappen, maar kijken of we iets samen met de gebruikers kunnen doen. Een heel mooi voorbeeld zijn de MTB-routes in onze terreinen. Daar zijn eigenlijk de mountainbikeverenigingen van begin af aan bijna overal bij betrokken geweest. Inmiddels worden praktisch alle routes onderhouden door de verenigingen zelf. Wij sluiten een overeenkomst met hen af en zij mogen die routes op hun kosten aanleggen en verzorgen ook het onderhoud. Die verenigingen hebben vaak een lokaal netwerk, bijvoorbeeld een plaatselijke fietsenhandelaar, en die doneren dan om het onderhoud mede in stand te houden. Tot nu toe functioneert dat goed.’

Met de moutainbikers lijkt het dus goed te werken. Hoe loopt dit traject met de ruiters?

‘Een vraag die voor ons volgde was, hoe om te gaan met de ruiterpaden die in onze gebieden liggen? Ook dit is een relatief kleine groep en in sommige gebieden liggen wel heel veel ruiterpaden. Dan moet je serieus kijken of dat overeenkomt met de vraag. Zijn er wel voldoende ruiters in de omgeving die daar gebruik van maken? Er zijn gesprekken geweest met de KNHS en daar is onder meer het project ‘Adopteer je bos’ uitgekomen. Wat we merkten is dat ruiters niet zo genegen zijn om zich te verenigen, zoals je ziet bij de MTB-verenigingen. Met de ruiters moeten we dit dus anders organiseren en naar het zich laat aanzien zal dat meer gebeuren aan de hand van natuurwerkdagen. Deelnemers hieraan krijgen dan een aantal keer per jaar een soort oproep om te helpen bij het onderhoud van de ruiterpaden. Dergelijke dagen zijn dit jaar geweest in Dwingelderveld en op de Hondsrug. Overigens noemen de boswachters het project daar liever ‘Adopteer je route’. Je adopteert immers niet een heel bos, maar bekommert je om een specifieke route. Daar zijn best wat mensen op af gekomen. Ik heb van de boswachter van Dwingelderveld begrepen dat de mensen met een gebruikersgroep op social media werken en dat op die wijze allerlei ruiters uit de omgeving worden gemobiliseerd.’

Wat houdt dat onderhoud concreet in?

‘Waar je naartoe wil, is dat de paden echt onderhouden worden. Dan moet je denken aan snoeien, gaten vullen, het vlaktrekken en de paaltjes goed zetten of zichtbaar maken. Dat alles zodat het ruiterpad goed begaan blijft. Het hoeft natuurlijk geen geplaveid pad te zijn. Het blijft wel rijden in de natuur, maar een situatie moet ook niet gevaarlijk zijn. Veiligheid staat wel voorop. En als je dit drie tot vier keer per jaar kunt organiseren, kunnen we voor ruiters de paden blijven aanbieden in onze gebieden. Maar op het moment dat de omgeving helemaal niet genegen is om te helpen zullen we uiteindelijk ruiterpaden moeten opheffen. Als we dit niet samen kunnen doen, is er blijkbaar ook geen behoefte aan of vraag naar.’

Maar dan moeten mensen zich wel eerst bewust zijn van de huidige situatie.

‘Ja, het waarom moeten wij natuurlijk heel duidelijk vertellen. En als je dat verhaal vertelt, -zo heb ik een keer in Zuid-Limburg hierover een presentatie gegeven-, snappen de mensen het goed. Staatsbosbeheer doet dit niet omdat ze geen ruiters meer in haar gebieden wil. Nee, wij hebben hier geen financiering meer voor. Dat is niet leuk bij iets wat je altijd hebt aangeboden, maar als je 70% minder salaris krijgt, zul je keuzes moeten maken.’

Gebeurt het onderhoud in nauwe samenwerking met Staatsbosbeheer of is het vooral aan de mensen zelf?

‘De mensen doen het onderhoud zelf, maar je maakt er samen wel een leuke dag van. De boswachter is erbij en er worden afspraken gemaakt wat er gaat gebeuren. We hebben een FSC keurmerk voor onze bossen en daarmee moet je ook voor het werken in de bossen aan allerlei voorwaarden voldoen. Daar moet wel rekening mee gehouden worden.

‘Belangrijk is dat je een initiatiefnemer hebt die dat alles richting de vrijwilligers coördineert. Op de Hondsrug was dat een grote manege. Die mensen willen daar tijd en energie in stoppen om zo’n dag te organiseren. Met dat in het achterhoofd heb ik nu in Brabant overleg met de KNHS en de regioconsulenten om ‘Adopteer je bos’, of beter ‘Adopteer je route’ uit te rollen. We kijken graag of de KNHS-regioconsulenten hier een rol in kunnen spelen.’

En als iemand dit in een bepaald gebied wil oppakken kan hij of zij zich melden bij Staatsbosbeheer of bij de KNHS?

‘Ja, beide opties. Vanuit Staatsbosbeheer kan dat via de boswachter van het gebied. Die kunnen op onze website worden gevonden. De KNHS speelt hier ook een belangrijke rol. Ik stem het nodige af met Wilma Plaisier (projectmedewerker recreatiesport bij de KNHS, red.) en er is contact met de regioconsulenten. Veel gebeurt ook lokaal. Dat zie je in Dwingelderveld. Daar loopt het allemaal via die gebruikersgroep en niet iedereen die hieraan deelneemt, is lid van de KNHS. Het spreekt wel voor zich dat de KNHS als overkoepelende organisatie een belang heeft bij de activiteiten om de routes open te houden. We hebben een goede samenwerking met de KNHS en dat werkt prettig. Het verhaal waarom hier een noodzaak is, moet wel goed verteld worden. Nogmaals, het is niet omdat we niet willen, we kunnen niet anders.’

Kan er nog wat vanuit de provincies gebeuren?

‘Dat is vooral een politiek verhaal. Ook daarin zal de KNHS een rol kunnen spelen door zich op de politiek te richten. Ik weet dat in Zuid-Holland een motie of een besluit is aangenomen, waarin staat dat drie miljoen euro wordt vrijgemaakt voor ruiterroutes.’

Wanneer moet het onderhoud in een gebied geregeld zijn voordat Staatsbosbeheer routes gaat afsluiten?

‘We hebben als deadline 1 januari 2020 in ons achterhoofd. Dan moeten we weten in welke gebieden dit allemaal gaat lukken.’

‘Rijden in de natuur is geen recht, maar een gunst’

KNHS-regioconsulent Jaap van den Ende is een van die initiatiefnemers, waaraan Joanie van Esch refereert. Van den Ende is nauw betrokken bij het onderhoud van de paden in het gebied rondom Kootwijk, al blijft hij zelf bescheiden over zijn rol. ‘Het is natuurlijk een gezamenlijk verhaal en een gezamenlijk belang’, aldus Van den Ende. ‘Alleen, als iedereen naar elkaar blijft kijken, gebeurt er natuurlijk niks. Dus zijn er mensen die op een gegeven moment wat meer doen dan anderen.’

Creatieve ingeving

Het rijden in het afwisselende natuurgebied rondom Kootwijk in de Midden Veluwe gaat de regioconsulent duidelijk aan het hart: ‘Je hebt hier ongeveer 150 kilometer aan paardenpaden zonder dat je wegen kruist. Als je er woont en je bent zelf gebruiker van die paden, wil je dat dit alles zo mooi mogelijk blijft. Ik merkte op den duur dat er bij Staatsbosbeheer minder aandacht was voor de paardenpaden en heb toen een boswachter aangesproken. Duidelijk werd dat er maar een beperkte pot met geld was en de boswachter ook niet wist hoe hij dat met de paardenpaden moest oplossen. Ik heb toen voorgesteld om samen de paden af te gaan en te kijken naar de situaties ter plaatse.’ Aldus geschiedde. Van den Ende ging op pad met de boswachter en er volgde een creatieve ingeving. ‘Het idee ontstond om, als er dan toch geen geld was voor onderhoud, de bredere ruiterpaden langzaamaan een beetje dicht te laten groeien tot ruitersporen en de naastgelegen weg, zeg maar het zandpad van Staatsbosbeheer, te gebruiken als menroute. Dat bleek een mogelijkheid en het was fijn dat de boswachter hierin meedacht.’

Van den Ende attendeerde ook de ondernemersvereniging van Kootwijk op de situatie. Hij vertelt: ‘Er ontstond ook een initiatief vanuit het Van der Valk hotel De Cantharel, dat aan het gebied zit. Die kwamen met het idee om bordjes te plaatsen overeenkomstig met het bestaande knooppuntensysteem, zoals dat met nummertjes op kaarten stond weergegeven. Dat was akkoord voor Staatsbosbeheer. Het hele gebied is dus nu voorzien van knooppuntenindicaties, waardoor het prachtig is om er te rijden.’

Andermans terrein

Al deze acties werden duidelijk gewaardeerd, maar het reguliere onderhoud voor de langere termijn bleef een probleem. Als dit niet door de mensen zelf gedaan ging worden, moesten de routes alsnog dicht. Van den Ende: ‘We hebben gesproken met de ondernemersvereniging en met Staatsbosbeheer. Er zijn nog wat juridische, formele hobbels te nemen, maar we hebben gezegd: “Laten we samen met de ondernemersvereniging alvast gewoon beginnen.” Zij hebben veel gebruikers uit Kootwijk uitgenodigd en we gaan het eenvoudige snoeiwerk en veiligheidsinspecties naar bomen die dreigen om te vallen oppakken. Er komt een opsnoeidag in het najaar, waarvoor iedereen wordt uitgenodigd. We mogen dan de keet van Staatsbosbeheer, met zagen, scheppen en dat soort dingen, lenen. Er kunnen 65 mensen aan het werk gehouden worden en we kijken of we na afloop nog iets gezelligs met zijn allen kunnen doen, zoals een barbecue. Op deze wijze proberen we het hele gebied te behouden.’

De KNHS-regioconsulent erkent dat er bij een project als dit creativiteit en flexibiliteit nodig is aan beide kanten. Hij zegt: ‘Ruiters zullen moeten beseffen dat rijden in de natuur geen recht is, maar een gunst. Houd er rekening mee dat je op andermans terrein rijdt en dat er best wat tegenover mag staan als je er niet voor hoeft te betalen en in het gebied woont. Als je een keer een middag helpt snoeien zijn de paardenpaden weer voor een hele tijd in orde.’

Zelf meehelpen?

Wil je zelf de handen uit de mouwen steken en helpen bij het onderhoud van ruiter- en menpaden bij jou in de buurt? Kijk dan op www.knhs.nl/adopteerjeroute om te zien welke initiatieven er bij jou in de buurt zijn om de ruiter- en menpaden te onderhouden. 

Met "Adopteer je route" help jij mee in jouw favoriete buitenrijgebied. Of een ander gebied, dat mag natuurlijk ook! Het kost je geen geld, alleen een beetje tijd. Per provincie brengen we voor je in kaart welke initiatieven er zijn, Daar staat precies omschreven hoe jij kunt meehelpen. Jeuken je handen en wil je meer doen, dan mag dat natuurlijk ook. Graag zelfs! Misschien kun je meehelpen om lokale initiatieven een groter platform te geven en er nog meer mensen bij te betrekken! Dus: adopteer je route en help de paardensport - en jezelf!