Ontrafeling van het mysterie paard

Om die vraag te beantwoorden, zetten we maandelijks een onderwerp centraal dat direct of indirect te maken heeft met het welzijn van het (sport)paard. Denk aan topics als training, ontwikkeling van de sport, regelgeving, huisvesting, transport, voeding, gezondheid/levensverwachting, voorlichting/bewustwording en vermenselijking. Per onderwerp kijken we naar de ontwikkelingen gedurende de eeuw die achter ons ligt. Dit keer staat de belangrijke rol van de wetenschap centraal.

Gevoelens?
Oog hebben voor dierenwelzijn in het algemeen en paardenwelzijn in het bijzonder bestond in vroegere tijden feitelijk niet. Überhaupt het idee dat een dier gevoelens had, werd als belachelijk gezien. In de tweede helft van de vorige eeuw veranderden dergelijke standpunten, waarbij wetenschappers aan de basis stonden van een toenemende bewustwording.

Specifiek voor onze paarden vond er op dit vlak een eerste verandering plaats op het moment dat we ze niet meer voor transport of oorlog gingen gebruiken, maar voor ons plezier. De Britse wetenschapper Lisa Ashton noemt het in een eerder verschenen artikel de eerste plotwending voor het paardenwelzijn.

Maandagziekte
Het paard kreeg als sportpartner een andere rol in de nabijheid van de mens en juist doordat de paardensport in de tweede helft van de vorige eeuw duidelijk toenam in populariteit, zowel nationaal als mondiaal, én een economische factor van belang werd, maakte dit het opzetten van tijdrovende en vooral ook kostbare wetenschappelijke onderzoeken rondom (sport)paarden mogelijk.  

Dankzij deze onderzoeken begon in de vorige eeuw wat we kunnen bestempelen als  ‘een objectieve ontrafeling van het mysterie paard’. Vanzelfsprekend basaal in de beginfase. Neem bijvoorbeeld een aandoening als de maandagziekte. Vooral paarden die vroeger op het land werkten, kregen hiermee te maken. Dankzij wetenschappelijk onderzoek en inzet van dierenartsen kwamen oorzaak en oplossing naar boven, en konden deze paarden, die aan de basis van onze landelijke ruitersport stonden, (preventief) worden geholpen.

Basisvoorwaarden
Over de wetenschappelijke stand van zaken richting het eind van de vorige eeuw zegt dr. Ir. Kathalijne Visser in het eerder genoemde artikel het volgende: “Toen ik afstudeerde en begon met mijn promotieonderzoek waren we nog heel basaal bezig. Onze kennis kwam vooral vanuit mensen die al heel lang met paarden werkten en als insteek hadden, ‘zo hebben we het altijd al gedaan.’ Ruim twintig jaar geleden zijn we begonnen om daar vanuit onderzoek dingen aan toe te voegen.”

Uit al die onderzoeksresultaten, nationaal en zeker ook internationaal, is vervolgens bewustwording ontstaan over het belang van vrije beweging, sociaal contact en juist voermanagement, de basisvoorwaarden voor het houden van een paard. Visser: “We zijn veel meer te weten gekomen over de invloed van kracht- en ruwvoer. Bijvoorbeeld wat de volgorde van toedienen doet in de maag van het paard, met verzuring, maagzweren en alle gevolgen van dien. Dat komt allemaal voort uit die begintijd.”

Mentaal welzijn
Op den duur werd ook meer duidelijk over de wijze waarop we met een paard communiceren, de tweede plotwending volgens Ashton. De Britse geeft onder meer credits aan de Australiër dr. Andrew McLean en zijn collega’s voor het ontsluiten van de leertheorie bij paarden. Ashton: “We hebben paarden helderheid van communicatie gegeven en eigenaren, ruiters, trainers en juryleden hebben hun kennis over de wijze waarop paarden leren geüpdatet.”

Meer oog hebben voor het intrinsieke van het paard sluit aan op de wetenschappelijke ontwikkelingen. Waar onderzoeken zich in de beginperiode vooral richtten op fysieke aspecten, verschuift dit meer en meer naar het mentale gedeelte. Voor de derde plotwending komen we daarom uit bij de huidige tijd, waarin 'de ontrafeling' zich voortzet. Ashton: “We vragen ons tegenwoordig af ‘Welk voordeel zit er voor het paard in?’. Het streven naar een wederzijdse positieve samenwerking met het paard staat vandaag de dag centraal bij welzijn en wetenschappelijk onderzoek.” En Visser: “Ons besef neemt de afgelopen jaren steeds meer toe dat juist het mentale welzijn zo belangrijk is. We moeten daarbij echter verder denken dan ons eigen hokje, op de wijze waarop wij de dingen met onze zintuigen beleven, want een paard beleeft het met zijn zintuigen anders. Het gaat er niet om wat wij vinden wat goed is voor het paard, maar hoe het paard het zelf ervaart.”

KNHS Welzijnscode
Vandaag de dag zit de KNHS als honderdjarige eerste rang waar het ontwikkelingen op wetenschappelijk gebied betreft, zo bevestigt ook Fenna Westerduin. Ze zegt: “We werken samen met Aeres Hogeschool en dus met Kathalijne Visser, maar ook met erkende wetenschappers in Utrecht en Wageningen. Als KNHS luisteren wij naar hen. Daarnaast zijn er contacten met EquInnolab. Deze samenwerking richt zich in eerste instantie op de topsport.”

Westerduin is paardenarts van origine, heeft in de onderwijswereld gewerkt en volgt de wetenschappelijke ontwikkelingen op de voet. Bij de KNHS heeft ze de portefeuille welzijn onder haar hoede. Haar functie is feitelijk een primeur binnen de paardensportwereld. Westerduin zegt er zelf over: ‘Ik durf te stellen dat we internationaal voorop lopen op het gebied van paardenwelzijn in de sport. Zo is de KNHS Welzijnscode onlosmakelijk verbonden met het Algemeen Wedstrijdreglement. Deze code wordt regelmatig geëvalueerd en zo nodig gewijzigd op basis van voortschrijdend wetenschappelijk inzicht. We zijn een voorland in ontwikkelingen op dit gebied, maar net zo goed in extremen als je kijkt wat er in ons land met dierenpartijen gebeurt.”    

Kijk hier voor het eerste artikel in deze reeks: Het paard als kameleon.

Tekst: Peter van Pinxteren